ประวัติ
หอสมุดแห่งชาติ เป็นหน่วยงานที่ทำหน้าที่จัดเก็บรวบรวม สงวนรักษา และอนุรักษ์มรดกทรัพย์สินทางปัญญา วิทยาการ ศิลปกรรม และวัฒนธรรมของชาติ ในรูปของเอกสารโบราณ ได้แก่ จารึก คัมภีร์ใบลาน หนังสือสมุดไทย รวมทั้งสื่อสิ่งพิมพ์ สื่อโสตทัศน์ และสื่ออิเล็กทรอนิกส์ เป็นต้น นอกจากนั้นยังเป็นองค์กรหนึ่งที่ทำหน้าที่ให้บริการความรู้และข่าวสารแก่คนในชาติ มีทรัพยากรสารสนเทศ ให้บริการการอ่าน ศึกษาค้นคว้า โดยให้บริการแก่ผู้ใช้ทุกระดับ ตั้งแต่นักเรียน นักศึกษา ประชาชนทั่วไป ทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศ โดยไม่มีขีดจำกัด ทั้งในส่วนกลางและส่วนภูมิภาค
หอสมุดแห่งชาติ มีประวัติการก่อตั้งและให้บริการมาเป็นระยะเวลายาวนาน โดยเริ่มมาจากการรวม หอสมุดหลวง ๓ แห่ง สถาปนาขึ้นเป็น “หอพระสมุดสำหรับพระนคร” ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ ๑๒ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๔๔๘ และได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากพระมหากษัตริย์ในรัชกาลต่อ ๆ มาโดยตลอด มีการรวบรวมหนังสืออันมีค่าเป็นอย่างยิ่งของชาติ ตลอดจนสมบัติทางวัฒนธรรมที่เกี่ยวข้องอื่น ๆ เป็นคลังสิ่งพิมพ์ของชาติไว้เป็นจำนวนมาก จวบจนปีพุทธศักราช ๒๔๗๖ หลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง รัฐบาลจัดตั้งกรมศิลปากรขึ้น และมีพระราชกฤษฎีกา กำหนดให้หอพระสมุดสำหรับพระนคร อยู่ในความรับผิดชอบของกรมศิลปากรและเปลี่ยนเป็น “หอสมุดแห่งชาติ” ในเวลาต่อมา มีการพัฒนาบริการให้เจริญรุ่งเรืองขึ้นตามลำดับและได้ย้ายสถานที่ตั้งมาอยู่ ณ บริเวณถนนสามเสน เมื่อปีพุทธศักราช ๒๕๐๙ ปัจจุบันสังกัดกระทรวงวัฒนธรรม
ประวัติความเป็นมาของหอสมุดแห่งชาติ (Brief History)
พ.ศ.๒๔๔๘ รัชกาลที่ ๕ โปรดเกล้าฯ ให้สถาปนา “หอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร” โดยรวมหอพระสมุดหลวง ๓ แห่ง เข้าด้วยกัน
ตึกศาลาสหทัยสมาคม
พ.ศ.๒๔๕๙ รัชกาลที่ ๖ โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายหอพระสมุดจากในพระบรมมหาราชวังออกมายังอาคารถาวรวัตถุ หน้าวัดมหาธาตุ
ตึกถาวรวัตถุ
พ.ศ.๒๔๖๘ รัชกาลที่ ๗ โปรดเกล้าฯ ให้ขยายการบริการหนังสือตัวพิมพ์ทั้งหมดไว้บริการ ณ อาคารถาวรวัตถุและเปลี่ยนชื่อเป็น “หอพระสมุดวชิราวุธ” ย้ายต้นฉบับเอกสารโบราณและตู้ลายทองไปให้บริการ ณ พระที่นั่งศิวโมกขพิมานและโปรดเกล้าฯ ให้เรียกชื่อว่า “หอพระสมุดวชิรญาณ”
พระที่นั่งศิวโมกขพิมาน
หอสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร
พ.ศ.๒๔๗๖ อยู่ภายใต้การดูแลของกรมศิลปากร มีฐานะเป็น “กองหอสมุด”
พ.ศ.๒๔๙๐ ก่อตั้ง “หอพระสมุดดำรงราชานุภาพ” ต่อมาในปี พ.ศ.๒๕๓๒ ย้ายที่ทำการไปสร้างใหม่บริเวณ วังวรดิศ ถนนหลานหลวง
พ.ศ.๒๕๐๙ ย้ายหอสมุดแห่งชาติมาอยู่ที่ ถนนสามเสน
หอสมุดแห่งชาติปัจจุบัน
พ.ศ.๒๕๑๐ จัดตั้ง “หอเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว” เพื่อเป็นศูนย์ข้อมูลและจัดแสดงพระราชกรณียกิจของรัชกาลที่ ๕ ที่อาคารถาวรวัตถุ
พ.ศ.๒๕๒๒ ตั้ง “ศูนย์นราธิปเพื่อการวิจัยทางสังคมศาสตร์” ในบริเวณเดียวกับอาคารถาวรวัตถุ ปัจจุบันได้รื้อถอนไปแล้ว
พ.ศ.๒๕๒๔ สร้างอาคาร “หอวชิราวุธานุสรณ์” เก็บรักษาบทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว จัดแสดงพิพิธภัณฑ์หุ่นขี้ผึ้ง “พระบรมราชะประทรรศนีย์” และ ”ดุสิตธานี” เมืองประชาธิปไตย
พ.ศ.๒๕๓๓ เปิดอาคาร “หอเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช”
พ.ศ.๒๕๓๗ เปิดบริการ “ห้องสมุดดนตรีทูลกระหม่อมสิรินธร”
พ.ศ.๒๕๔๐ เปิดบริการ “หอสมุดดนตรีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๙”
พ.ศ.๒๕๔๒ เปิดบริการ “หอสมุดแห่งชาติเขตลาดกระบัง เฉลิมพระเกียรติ”
พ.ศ.๒๕๑๕ – ปัจจุบัน เปิดหอสมุดแห่งชาติ ในส่วนภูมิภาคต่าง ๆ ๑๑ แห่ง
