หนังใหญ่ภาพหนุมานรบกับเสนาวานร
หนังใหญ่ภาพหนุมานรบกับเสนาวานร
เลขประจำวัตถุ 99/310/2552
ศิลปะรัตนโกสินทร์ สมัยรัชกาลที่ 2 พุทธศตวรรษที่ 24
หนังวัว ขนาดกว้าง 137 สูง 154
สำนักการสังคีตส่งมอบให้กลุ่มวิทยาศาสตร์เพื่อการอนุรักษ์ดำเนินการซ่อม แล้วเสร็จนำมาเก็บรักษาที่คลังกลางคลองห้า จังหวัดปทุมธานี เมื่อวันที่ 12 มกราคม 2552
แผ่นหนังฉลุลาย ระบายสี เป็นหนังเรื่อง ประเภทหนังจับ ตัวหนุมาน ปากอ้า มีเขี้ยวแก้วกลางเพดานปาก สวมมงกุฎยอดบัด ใส่เสื้อเกราะแบบยักษ์ อยู่ในท่าเหาะ ยกคันศรขึ้นตีทหารสิบแปดมงกุฎหัวโล้น ปากหุบ สวมมาลัยรักร้อย และพลทหารวานร บ้างกายสีแดง บ้างกายสีเขียว ทำท่าโรมรันจับยึดแขน ขาของหนุมาน องค์ประกอบภาพเน้นตัวละครสำคัญ คือ หนุมาน ตัวประกอบล้อมด้านซ้ายขวา ข้างละสองตัว เกิดความสมดุลในภาพรวม
หนังแผ่นนี้ใช้ในตอนหนุมานอาสา ความสำคัญว่า หนุมานกับองคตลวงพระฤาษีโคบุตร หลอกเอากล่องดวงใจทศกัณฐ์มาได้ หนุมานแกล้งสวามิภักดิ์ต่อทศกัณฐ์ ได้ดำรงตำแหน่งอุปราชแห่งกรุงลงกา แล้วอาสาออกรบกับทัพพระลักษมณ์
หนังชิ้นนี้เป็นหนังพระนครไหว ฝีมือช่างสมัยรัชกาลที่ 2 เป็นชุดหนังใหญ่ในราชสำนัก สำหรับ จัดแสดงในงานพระราชพิธี งานพระเมรุ และงานสมโภชอื่นๆ หนังใหญ่ชุดพระนครไหวมีชื่อเสียงมาก จัดแสดงครั้งใดผู้ชมล้นหลาม เป็นที่เลื่องลือไปทั้งพระนคร เป็นที่มาของชื่อ พระนครไหว หนังชุดนี้แกะสลักอย่างวิจิตรบรรจง สีสันตระการตายิ่งกว่าหนังชุดอื่น
สภาพ ชำรุด ชิ้นส่วนตัวหนังประกอบหายไปบ้าง
การตีความภาพ ในชั้นต้นสังเกตว่าตัวละครหลักเป็นลิง มีบรรดาศักดิ์ ในกลุ่มนี้จะมี พาลี สุครีพ องคต โดยองคต ปากหุบ สวมมงกุฎยอดสามกลีบ ในภาพนี้ตัดองคตออกไปได้เลย เนี่องจากตัวละคร ปากอ้า สวมมงกุฎยอดบัด ดังนั้นจึงเหลือพาลีกับสุครีพ ที่มีลักษณะปากอ้า สวมมงกุฎยอดบัด แต่พาลีมีกายสีเขียว สุครีพมีกายสีแดง รวมทั้งไม่มีเหตุการณ์ตอนใดในรามายณะที่พาลีและสุครีพรบกับเสนาวานรด้วยกัน
เมื่อพิจารณารูปร่างอย่างละเอียดจะเห็นว่าลิงตัวนี้มีกายสีขาว ตรงกับ หนุมาน มัจฉานุ อสุรผัด และสัตตพลี ในที่นี้ตัดสัตตพลีออกไป เนื่องจากสัตตพลีหนึ่งในกลุ่มสิบแปดมงกุฎ มีกายสีขาว แต่ปากหุบ หัวโล้น สวมมาลัยรักร้อย ตัดอสุรผัดออกไป เพราะเป็นบุตรหนุมานกับนางเบญจกาย มีลักษณะลิงครึ่งยักษ์ ตัดมัจฉานุออกไป เพราะเป็นบุตรหนุมานกับนางสุพรรณมัจฉา มีลักษณะลิงครึ่งปลา เหลือคำตอบเดียว คือ หนุมาน
ปกติหนุมานมีลักษณะ หัวโล้น ปากอ้า สวมมาลัยทอง มีเขี้ยวแก้วอยู่กลางเพดานปาก ซึ่งตรงกับลักษณะตัวละครสำคัญที่ปรากฏในหนังใหญ่ชิ้นนี้ แต่การแต่งองค์ทรงเครื่องที่แตกต่างไปจากปกติ และเป็นเครื่องแต่งกายแบบเสื้อเกราะของยักษ์ ทำให้ระบุได้ว่าเป็นตัวหนุมานตอนหนุมานอาสานั่นเอง
ผู้เขียน : นางกัญณศมนต์ กะมุทา ภัณฑารักษ์ชำนาญการ กลุ่มทะเบียน คลังพิพิธภัณฑ์และสารสนเทศ
